Historia Zakładu Doświadczalnego Instytutu Zootechniki- Państwowego Instytutu Badawczego w Kołudzie Wielkiej bierze swój początek w 1946 roku, kiedy to po zakończeniu II Wojny Światowej, na mocy dekretu o reformie rolnej, majątek Brodnickich przeszedł na własność Skarbu Państwa i utworzono na nim zakład doświadczalny, podlegający początkowo Pomorskiej Izbie Rolniczej, następnie Związkowi Samopomocy Chłopskiej, a od 1 kwietnia 1948 roku Państwowemu Instytutowi Naukowemu Gospodarstwa Wiejskiego Oddziałowi Pomorskiemu w Bydgoszczy. 1 stycznia 1951 roku zakład doświadczalny w Kołudzie Wielkiej został włączony w strukturę Instytutu Zootechniki w Krakowie i taki stan organizacyjno-prawny trwa do dzisiaj. Na przestrzeni ponad 70-cio letniej działalności zakładu ulegał zmianom jego profil produkcji zwierzęcej, a tym samym również charakter badań naukowych. Początkowo zakład prowadził hodowlę i chów bydła, trzody chlewnej, owiec, a także drobiu (kury). Na początku lat 60-tych ubiegłego stulecia zrezygnowano z hodowli trzody chlewnej, a w 1972 roku zaprzestano hodowli bydła i kur.

W 1962 roku ówczesny dyrektor zakładu doc. dr Kazimierz Bieliński zakupił w Danii stadko gęsi Białej Włoskiej i od tamtego czasu zakład zaczął specjalizować się w hodowli gęsi. Wieloletnie badania naukowe, prace selekcyjne, prowadzone od 2003 r. w ramach utworzonego w zakładzie Krajowego Ośrodka Badawczo- Hodowlanego Gęsi, pozwoliły na zdecydowaną poprawę genotypu i utrwalenie wartościowych cech użytkowych tej gęsi, która w międzyczasie otrzymała nazwę handlową „gęś Biała Kołudzka ®. 8 sierpnia 2012 roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi podjął decyzję o uznaniu gęsi Białej Kołudzkiej ® jako odrębnej, rodzimej rasy gęsi, powierzając Krajowej Radzie Drobiarstwa – Izbie Gospodarczej w Warszawie prowadzenie ksiąg hodowlanych dla jej dwóch rodów W-11(nieśny) i W-33 (mięsny). Obecnie ok. 98% pogłowia gęsi w kraju wywodzi się swój genotyp z Kołudy Wielkiej. Polska jest czołowym eksporterem gęsiny na świecie, głównie na rynek niemiecki. W ostatnich latach systematycznie rośnie spożycie gęsiny w Polsce, na co niewątpliwy wpływ ma, prowadzona akcja promocyjna. By wyjść naprzeciw oczekiwaniom rynku, w 2017 roku rozbudowano i zmodernizowano wylęgarnię oraz wybudowano nowy gęśnik, co umożliwi produkcję piskląt na poziomie 400 tyś. sztuk rocznie od 2020 roku. W 2010 roku w strukturę zakładu włączono Stację Zasobów Genetycznych Drobiu Wodnego w Dworzyskach koło Kórnika, gdzie realizowany jest program ochrony ginących, rodzimych ras gęsi i kaczek.

Od początku istnienia zakładu prowadzona jest w nim hodowla owiec, pomimo jej nieopłacalności. Znaczącym osiągnięciem było wytworzenie i zarejestrowanie matecznej linii krzyżowniczej o nazwie „owca kołudzka”, o plenno-mlecznym kierunku użytkowania oraz utworzenie rezerwy genetycznej barwnej odmiany merynosa polskiego. Od 1992 roku pozyskuje się mleko owcze do wyrobu serów i jogurtów.

Istotne znaczenie dla zakładu ma produkcja roślinna. Stanowi ona bazę paszową dla gęsi i owiec oraz dodatkowe, znaczące źródło dochodów. Po zakupie w styczniu 2012 roku, likwidowanej po sąsiedzku Spółdzielni Produkcyjnej „Zgoda”, areał użytków rolnych powiększył się dwukrotnie, osiągając wielkość prawie 1000 ha. Największą powierzchnię zajmują uprawy pszenicy i rzepaku. Obok nich uprawia się: jęczmień, owies, kukurydzę, buraki cukrowe. Pozostałą część upraw stanowią rośliny pastewne z przeznaczeniem na zielonkę, lucerna, mieszanki traw z koniczyną i pastwiska.

Za wybitne osiągnięcia w hodowli zakład otrzymał w 2000 roku nagrodę Prezesa Rady Ministrów. W 2009 roku został uhonorowany przez Sejmik Województwa Kujawsko- Pomorskiego odznaką honorową, a w 2012 roku Medalem Marszałka Województwa za zasługi dla Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Obok działalności naukowo- badawczej i produkcyjnej, od kilku lat duży nacisk kładzie się w zakładzie na akcje promocyjne ukazujące walory zdrowotne gęsiny i jagnięciny. Zakład bierze udział w wystawach zwierząt, m.in. na targach POLAGRA w Poznaniu i AGROTECH w Minikowie, zdobywając wiele nagród. Organizuje corocznie we wrześniu Święto gęsi Białej Kołudzkiej ®, uczestniczy w listopadzie w akcji „Gęsina na Świętego Marcina”, prowadzi szkolenia połączone z pokazami i degustacją dla zainteresowanych hodowców i Kół Gospodyń Wiejskich oraz prelekcje dla młodzieży szkolnej. Zakład odwiedzany jest przez liczne wycieczki krajowe i zagraniczne.